RPO: Kwestia reprywatyzacji od lat wymaga kompleksowego uregulowania

- Kwestia reprywatyzacji od lat wymaga całościowego uregulowania. Potrzebna jest jednak aktywność prawodawcy, gdyż orzeczenia sądów formułowane w indywidualnych sprawach nie rozwiążą tego problemu - ocenił Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar.

"Po raz kolejny należy powtórzyć, że wycofanie się prawodawcy z jego regulacyjnej roli i nieskuteczne zdjęcie z siebie odpowiedzialności za wyważenie racji poszczególnych grup obywateli, ich interesów i praw, bynajmniej nie powstrzymuje przed procesami oddolnej reprywatyzacji" - podkreślił Bodnar. Dodał, że ta "oddolna reprywatyzacja" odbywa się często "według nieczytelnych i niesprawiedliwych zasad, nierzadko prowadząc do bulwersujących nadużyć".

Zdaniem Bodnara obecnie "cały ciężar kształtowania prawa został przerzucony na sądy, które rozstrzygając indywidualne spory de facto współtworzą reguły o charakterze powszechnym, do czego nie są powołane i nie powinny być zmuszane".

W sprawie reprywatyzacji Bodnar skierował obszerne wystąpienie do premier Beaty Szydło. Podsumował w nim stan prawny związany z reprywatyzacją, działania urzędu RPO w tej sprawie w ostatnich latach oraz wskazał główne problemy dotyczące obywateli, jakie wiążą się z problematyką reprywatyzacyjną.

"Wierzę też głęboko, że obecny rząd pod kierunkiem pani premier odpowiedzialnie podejmie próbę zmierzenia się z zarysowanymi problemami" - napisał Bodnar.

Czytaj też: Posłowie Nowoczesnej wycofali podpisy pod projektem ws. komisji ds. reprywatyzacji

Ocenił, że koszty, jakie aktualnie z powodu "złego prawa" ponoszą wszyscy obywatele, są "ogromne i dotyczą zarówno wymiaru jednostkowego, społecznego, jak i ogólnosystemowego". "Liczę też na to, że aktualna linia orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego oraz ugruntowane stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawach reprywatyzacyjnych stanowić będzie źródło inspiracji przy ewentualnych pracach legislacyjnych, których celem byłyby większa równość i sprawiedliwość w naprawianiu dawnych i obecnych krzywd" - zaznaczył RPO.

"Niejasność i niesprawiedliwość prawa, ewidentnie nierówne traktowanie poszczególnych grup obywateli pokrzywdzonych powojennymi nacjonalizacjami, ale również i obecnymi niesprawiedliwymi zasadami zwrotu majątków, wciąż domagają się aktywnego działania ustawodawcy, który jako jedyny jest uprawniony, a zarazem zobowiązany, do stworzenia przejrzystego i sprawiedliwego systemu zadośćuczynienia słusznym interesom swoich obywateli, czy to poprzez restytucję w naturze, czy to poprzez wypłatę finansowych rekompensat" - napisał Bodnar.

Rzecznik wskazał też na zagadnienia, których realizacja może przyczynić się jego zdaniem do rozwiązania problemu. Chodzi przede wszystkim o uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej, skatalogowanie istniejących potencjalnych roszczeń oraz wykonanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sprawach podważania decyzji nacjonalizacyjno-wywłaszczeniowych i odszkodowań za przejęte grunty.

Ponadto - według RPO - istnieje obowiązek "szczególnego potraktowania lokatorów mieszkających w reprywatyzowanych kamienicach, w tym m.in. uwzględnienia ich jako osobnej kategorii beneficjentów uprawnionych do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej, jak i zaktywizowania działań władz publicznych w celu udzielenia tym osobom niezbędnego wsparcia".

Jak napisał Rzecznik konieczne jest również "zintensyfikowania działań prokuratury w sprawach reprywatyzacyjnych, nie tyle jednak w tych sytuacjach, w których zachodzi podejrzenie popełnienia czynów zabronionych na szkodę mienia publicznego, ale przede wszystkim tam, gdzie może dochodzić do naruszenia praw grup słabszych społecznie lokatorów".

"Wysoki profesjonalizm prokuratorów oraz zwiększenie ich aktywności procesowej przysłużyłyby się do większego poszanowania praw obywateli oraz pomogłyby, chociażby w okresie przejściowym, do czasu uchwalenia kompleksowych przepisów reprywatyzacyjnych, zniwelować negatywne skutki braku ustawy" - zauważył Bodnar.

Na początku września na polecenie ministra sprawiedliwości-prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry powołano łącznie trzy zespoły prokuratorskie do spraw warszawskiej reprywatyzacji: w prokuraturach regionalnych - wrocławskiej i warszawskiej oraz w Prokuraturze Krajowej.